Γεωγραφία του Ιράν

Τοπογραφικός χάρτης του Ιράν

Το Ιράν είναι γεωγραφικώς χώρα της Δυτικής/Νοτιοδυτικής Ασίας. Συνορεύει με την Κασπία Θάλασσα, τον Περσικό Κόλπο και τον Κόλπο του Ομάν. Τα βουνά της έχουν συμβάλει στην διαμόρφωση τόσο της πολιτικής, όσο και της οικονομικής ιστορίας της χώρας επί πολλούς αιώνες. Τα βουνά αυτά περιβάλλουν αρκετές ευρείες λεκάνες, στις οποίες ευημέρησαν αρκετές μεγάλες πόλεις. Μέχρι τον 20ό αιώνα, οπότε σιδηρόδρομοι και αυτοκινητόδρομοι κατασκευάσθηκαν διασχίζοντας τα βουνά και συνδέοντας μεταξύ τους τα πληθυσμιακά κέντρα, αυτές οι λεκάνες ήταν σχετικώς απομονωμένες η μία από την άλλη.

Τυπικά, μία μεγάλη πόλη κυριαρχούσε στην κάθε λεκάνη και υπήρχαν σύνθετες οικονομικές σχέσεις ανάμεσα σε αυτή και τις εκατοντάδες χωριά που την περιέβαλλαν. Σε μεγαλύτερα υψόμετρα στα βουνά, φυλετικές ομάδες κινούνταν με τα κοπάδια τους από αιγοπρόβατα ανάμεσα στα παρχάρια και στα χειμαδιά. Δεν υπάρχουν πολύ μεγάλα ποτάμια στη χώρα και έτσι ιστορικά οι μεταφορές γίνονταν με καραβάνια, που ακολουθούσαν συγκεκριμένες διαδρομές, μέσα και από ορεινά περάσματα. Τα βουνά παρεμπόδιζαν επίσης την ευχερή πρόσβαση στον Περσικό Κόλπο και στην Κασπία.

Με έκταση 1.648.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το Ιράν είναι η 17η σε μέγεθος χώρα της Γης. Διαθέτει βόρεια σύνορα με αρκετές χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενώσεως: την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν. Αυτά τα σύνορα εκτείνονται περισσότερο από 2,000 χιλιόμετρα. Τα δυτικά σύνορα είναι με την Τουρκία στα βόρεια και το Ιράκ στα νότια. Τα ανατολικά σύνορα είναι με το Αφγανιστάν στα βόρεια και με το Πακιστάν στα νότια.

Τοπογραφία

Η τοπογραφία του Ιράν χαρακτηρίζεται από τραχιά βουνά, που περιβάλλουν ψηλές εσωτερικές λεκάνες. Η βασική οροσειρά είναι τα Όρη του Ζάγκρου, μια σειρά από παράλληλες ράχες με διάσπαρτες μικρές πεδιάδες που διχοτομούν τη χώρα από τα βορειοδυτικά ως τα νοτιοανατολικά. Πολλές κορυφές στα όρη Ζάγκρου υπερβαίνουν σε υψόμετρο τις τρεις χιλιάδες μέτρα και στο νοτιοκεντρικό μέρος της χώρας υπάρχουν τουλάχιστον 5 κορυφές που υπερβαίνουν τις 4.000 μέτρα.

Προς τα νοτιοανατολικά τα ύψη των Ορέων του Ζάγκρου μειώνονται εντυπωσιακά, σε κάτω από 1.500 μέτρα. Οι ακτές της Κασπίας Θάλασσας πλαισιώνονται από μια άλλη οροσειρά, τα στενά αλλά υψηλά όρη Ελμπούρζ ή Αλμπόρζ (δεν πρέπει να συγχέονται με το υψηλότερο όρος του Καυκάσου, το Ελμπρούς, μόλις 30 μέτρα χαμηλότερο): Το ηφαιστειακό όρος Νταμαβάντ στο κέντρο τους, που έχει υψόμετρο κορυφής 5.670 μέτρα, δεν είναι μόνο το υψηλότερο σημείο όλης της χώρας, αλλά και το υψηλότερο ολόκληρης της Ευρασίας δυτικώς του Ινδοκούχου.

Το κέντρο του Ιράν αποτελείται από αρκετές κλειστές λεκάνες, που αναφέρονται ως το Κεντρικό Υψίπεδο. Το μέσο υψόμετρο αυτού του υψιπέδου είναι περί τα 900 μέτρα, αλλά αρκετά από τα γύρω του βουνά υπερβαίνουν σε ύψος τα 3.000 μέτρα. Το ανατολικό μέρος του Κεντρικού Υψιπέδου καλύπτεται από δύο αλμυρές ερήμους, την Νταστ-ε Καβίρ (= Μεγάλη Αλμυρή Έρημος) και την Νταστ-ε Λουτ. Εκτός από μερικές διάσπαρτες οάσεις, αυτές οι έρημοι είναι ακατοίκητες.

Τμήμα του βορειοδυτικού Ιράν αποτελεί μέρος των Αρμενικών Υψιπέδων, τα οποία ενώνουν τοπογραφικώς τη χώρα με μέρη της γειτονικής Τουρκίας, της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας.

Το Ιράν έχει δύο μόνο εκτεταμένες πεδινές περιοχές: την Πεδιάδα του Χουζεστάν στα νοτιοδυτικά και την παραλιακή έκταση στις όχθες της Κασπίας Θάλασσας στα βόρεια. Η πρώτη είναι μια χονδρικά τριγωνική επέκταση της μεγάλης πεδιάδας της Μεσοποταμίας, με πλάτος περίπου 160 χιλιόμετρα. Εκτείνεται από τη θάλασσα μέχρι και 120 χιλιόμετρα στο εσωτερικό χωρίς να υψωθεί πάνω από μερικά μέτρα πάνω από τη μέση επιφάνεια της θάλασσας, ώσπου συναντά απότομα τους πρόποδες των Ορέων του Ζάγκρου. Μεγάλο μέρος της Πεδιάδας του Χουζεστάν καλύπτεται από βάλτους.

Η πεδινή παραλιακή έκταση στις όχθες της Κασπίας είναι πολύ πιο στενόμακρη: Εκτείνεται για κάπου 640 χιλιόμετρα κατά μήκος της όχθης, αλλά στο πλατύτερο μέρος της δεν φθάνει τα 50 χιλιόμετρα σε πλάτος, ενώ σε κάποια μέρη η ακτή της Κασπίας χωρίζεται από λιγότερο από δύο χιλιόμετρα από τους πρόποδες των βουνών Ελμπούρζ.

Δεν υπάρχουν μεγάλοι ποταμοί στη χώρα. Από τους ποταμούς του Ιράν, ο μοναδικός που είναι πλωτός είναι ο Καρούν, τον οποίο σκάφη με το μικρότερο βύθισμα μπορούν να ανεβούν από το Χοραμσάρ μέχρι το Αχβάζ, μια απόσταση περίπου 180 χιλιομέτρων.